6 τρόποι για να γίνουμε πιο ευτυχισμένοι: τι λένε οι έρευνες

Πώς μπορώ να νιώσω μεγαλύτερη ικανοποίηση από τη ζωή μου; Πώς θα γίνω πιο χαρούμενος; Πώς μπορώ να αποκτήσω αυτά που θα μου φέρουν ευτυχία;

Ίσως από τα πιο πολυσυζητημένα ερωτήματα στον χώρο της σύγχρονης ψυχολογίας και πιο επίκαιρα από ποτέ εν μέσω της παγκόσμιας πανδημίας του κορονοϊού. Έχουν δεχθεί πληθώρα συζητήσεων, και όμως, παραμένουν σχετικά αναπάντητα στην κοινή γνώμη. Ευτυχώς δεν χρειάζεται να στηριζόμαστε πλέον αποκλειστικά σε θεωρίες ψυχολογίας και επιστημονικές υποθέσεις. Ερευνητικά δεδομένα μας δείχνουν με ακρίβεια τι είναι αυτό που πρέπει να κάνουμε για να νιώσουμε πιο ήρεμοι, ανάλαφροι, και, γιατί όχι, ευτυχισμένοι.

Έντονη ερευνητική δραστηριότητα στον χώρο της θετικής ψυχολογίας και ψυχικής υγείας την τελευταία δεκαετία έχει αναδείξει διάφορες πράξεις που φέρνουν την ευτυχία. Εδώ θα εστιάσουμε σε έξι: την προσφορά· τη σύνδεση· την ενσυνειδητότητα· το νόημα · την άθληση· και τη φύση. Θα δούμε τι σημαίνουν στην πράξη και πώς να τα εφαρμόσουμε στην καθημερινότητά μας.

1. Προσφέρετε!

Παράδοξο δεν είναι; Εάν μας ρωτήσουν τι μας κάνει χαρούμενους, κατά πάσα πιθανότητα θα σκεφτούμε στιγμές που παίρνουμε ή κάνουμε πράγματα για τον εαυτό μας: η αγορά ενός προϊόντος που επιθυμούσαμε καιρό, μια χρηματική αύξηση στη δουλειά μας, η απόλαυση ενός νόστιμου γεύματος και άλλα. Κάποιοι από τους πιο δυστυχισμένους, αγχωμένους και απογοητευμένους πελάτες που βλέπω, είναι τόσο επικεντρωμένοι στο πώς να αποκτήσουν πράγματα, υλικά ή μη, που ξεχνάνε να προσφέρουν.

Και όμως, οι έρευνες δείχνουν πως το να δίνουμε είναι αυτό που μας προσφέρει μεγαλύτερη ικανοποίηση, και όχι το να παίρνουμε. Όταν προσφέρουμε ή βοηθάμε άλλους ανθρώπους, έχουμε άμεσα αλλά και πιο μακροπρόθεσμα οφέλη. Στο παρόν, αλλάζει η διάθεσή μας, νιώθουμε λιγότερο άγχος και αποσπόμαστε από τα προβλήματά μας. Στο μέλλον, αυξάνεται η αίσθηση ικανοποίησης από τη ζωή μας, η αίσθηση σύνδεσης, νοήματος και αυτεπάρκειας, και ουσιαστικά βελτιώνεται η ψυχική μας υγεία.

Τι εννοούμε με αυτό; Και πώς μπορούμε να δώσουμε, όταν νιώθουμε πως δεν έχουμε -λεφτά, χρόνο, ή διάθεση;

Εθελοντισμός, πράξεις φιλανθρωπίας και χρηματικές δωρεές είναι αυτά που πολλοί υποθέτουν, και, αν και πολύ σημαντικά, δεν είναι οι μόνοι τρόποι. Το μενού είναι ευρύ και απλό: δώστε χρόνο, ενδιαφέρον, προσοχή, βοήθεια, συμπαράσταση, χαμόγελα, είτε σε δικούς σας ανθρώπους, είτε σε ξένους! Πείτε σε κάποιον ότι κάνει καλή δουλειά. Σταματήστε αυτό που κάνετε και δώστε όλη σας την προσοχή στον συνομιλητή σας. Δώστε τη σειρά σας σε κάποιον όταν δε βιάζεστε, στην οδήγηση, στα ψώνια ή σε δημόσιες υπηρεσίες. Το κλειδί είναι η πρόθεση, η σύνδεση και το μέτρο.

Η καλοσύνη είναι μέρος της ανθρώπινης φύσης, και είναι μεταδοτική. Με άλλα λόγια, όταν δίνεις, παίρνεις!

Αναστοχασμός: Σκεφτείτε μια πράξη προσφοράς που κάνατε αυθόρμητα την τελευταία εβδομάδα. Τι σας έκανε να προσφέρετε; Τι αποτέλεσμα είχε η πράξη σας στον παραλήπτη της; Τι αποτέλεσμα είχε σε εσάς;

2. Συνδεθείτε!

Ο άνθρωπος είναι κοινωνικό ον. Η εξελικτική ψυχολογία και η ανθρωπολογία έχουν προσφέρει πολύτιμα ερευνητικά στοιχεία που αποδεικνύουν πως η επιβίωση και εξέλιξη του είδους μας εξαρτάται άμεσα από τη σύνδεσή μας με άλλα ανθρώπινα όντα. Μάλιστα ο εγκέφαλός μας έχει διαμορφωθεί νευρολογικά μέσα από την κοινωνική επαφή ώστε να μπορούμε να επιλύσουμε περίπλοκα κοινωνικά ζητήματα. Αυτό φυσικά έρχεται σε αντίθεση με τη σύγχρονη δυτικο-ευρωπαϊκή φιλοσοφία, που εξυμνεί τον ατομικισμό και την ανεξαρτησία και μειώνει τη βαρύτητα του «σχετίζεσθαι».

Έρευνες δείχνουν πως άνθρωποι με περισσότερους και ισχυρούς κοινωνικούς δεσμούς, όχι μόνο βιώνουν υψηλότερα αισθήματα ικανοποίησης στην καθημερινότητά τους, αλλά έχουν χαμηλότερες πιθανότητες να αποκτήσουν ασθένειες ψυχικής και σωματικής υγείας και υψηλότερες πιθανότητες να ζήσουν περισσότερα χρόνια.

Μάλιστα, μια έρευνα του πανεπιστημίου του Χάρβαρντ βρήκε πως για κάθε άτομο που ερχόμαστε σε επαφή, ενώ νιώθει χαρούμενο, έχουμε 15% πιθανότητα να νιώσουμε και εμείς πιο χαρούμενοι! Εάν είχαν έρθει και εκείνοι σε επαφή με κάποιον που ένιωθε χαρά, προστίθεται ένα 10% στις πιθανότητες να αυξήσουμε το αίσθημα δικής μας χαράς. Και πάει λέγοντας!

Συμπέρασμα; Συνδεθείτε με ανθρώπους που νιώθουν χαρά! Είναι μεταδοτικό!

Η ποιότητα της σχέσης παίζει, φυσικά, το σημαντικότερο ρόλο σε αυτήν την εξίσωση. Ποιοτικές σχέσεις θεωρούνται αυτές που μας κάνουν να νιώθουμε σημαντικοί, πως μας αγαπάνε και πως μας νοιάζονται· που νιώθουμε ότι είμαστε ο εαυτός μας· που νιώθουμε εμπιστοσύνη, οικειότητα, συντροφικότητα· που οι τριβές και εντάσεις που προκύπτουν, επιδιορθώνονται· και που, τελικά, απολαμβάνουμε την επαφή με αυτό το άτομο.

Πώς μπορούμε να διατηρήσουμε αυτές τις ποιοτικές σχέσεις που, ήδη, έχουμε και να αποκτήσουμε και καινούριες; Ο καλύτερος τρόπος για να αποκτήσεις έναν καλό φίλο, είναι να γίνεις πρώτα εσύ καλός φίλος!

Αναστοχασμός: Ποιοι είναι οι σημαντικοί άνθρωποι στη ζωή σας; Φίλοι, συγγενείς, συνάδελφοι ή απλοί γνωστοί: γράψτε το όνομά σας στο κέντρο ενός χαρτιού, και σχεδίασε ομόκεντρους κύκλους γύρω από αυτό. Γράψτε τα ονόματα των ατόμων αυτών στον αντίστοιχο κύκλο, ανάλογα με το πόσο κοντά ή μακριά σας τους νιώθετε. Με ποιους περνάτε περισσότερο χρόνο; Σε ποιους δίνετε μεγαλύτερη προσοχή; Ποιους θα θέλατε να μετακινήσετε σε πιο κοντινούς κύκλους;

3. Εστιάστε!

Μια από τις πιο δημοφιλείς προσεγγίσεις τα τελευταία χρόνια σε Αμερική και Ευρώπη είναι η ενσυνειδητότητα (“mindfulness”). Μια έννοια δανεισμένη από τους ανατολικούς πολιτισμούς και ένα από τα καλά προϊόντα της παγκοσμιοποίησης, ενσυνειδητότητα σημαίνει να κατευθύνεις την προσοχή σου συνειδητά στο τώρα. Με άλλα λόγια, ενσυνειδητότητα είναι να εστιάζεις τη σκέψη σου αυτό που κάνεις, νιώθεις ή αισθάνεσαι, χωρίς να το κρίνεις.

Τι είναι όμως αυτό που μας προσφέρει η ενσυνειδητότητα, και έχει γίνει τόσο δημοφιλής; Είναι απλά μια δυτικο-ευρωπαϊκή μόδα, ή την υποστηρίζουν ερευνητικά δεδομένα;

Όπως συχνά συμβαίνει στον χώρο της ψυχολογίας, ερευνητικές μελέτες έρχονται να αποδείξουν την αξία μιας διαδικασίας που έχει τις ρίζες της στην αρχαία ανατολίτικη λαϊκή σοφία. Έρευνες δείχνουν πως η ενσυνειδητότητα διακόπτει την τάση του μυαλού για καταστροφολογία και αλληλένδετα αισθήματα άγχους, μας δίνει την ευκαιρία να αποστασιοποιηθούμε από τα προβλήματά μας, και μας δίνει τον χώρο να μειώσουμε τα αρνητικά μας συναισθήματα.

Μακροπρόθεσμη χρήση τεχνικών ενσυνειδητότητας έχουν τη δύναμη να αλλάξουν τη δομή του εγκεφάλου προς την αριστερή πλευρά, που συνδέεται με αισθήματα ικανοποίησης, τις συνδέσεις μεταξύ διαφορετικών μερών του εγκεφάλου μας και τις εκτελεστικές του λειτουργίες. Με άλλα λόγια, η συχνή πρακτική ενσυνειδητότητας μπορεί να αναπλάσει τον εγκέφαλό μας και να μας κάνει όχι μόνο πιο χαρούμενους, αλλά και πιο έξυπνους!

Οι τεχνικές χαλάρωσης είναι άμεσα συνδεδεμένες με την ενσυνειδητότητα και είναι ένας υπέροχος τρόπος για να την επιτύχουμε. Άλλοι τρόποι συμπεριλαμβάνουν το να σταματήσουμε ό,τι κάνουμε για ένα, δυο ή πέντε λεπτά, και να στρέψουμε την προσοχή μας στους ήχους γύρω μας, τα χρώματα του περιβάλλοντός μας, ή την αίσθηση του δέρματός μας.

Αναστοχασμός: Την επόμενη φορά που θα περπατάτε ή θα είστε σε κάποιο μέσο μαζικής μεταφοράς, στρέψτε την προσοχή σας στο παρόν. Τι ήχους ακούτε γύρω σας; Τι χρώματα βλέπετε; Πώς αισθάνεσθε στα πόδια, την κοιλιά ή τους ώμους σας; Αναγνωρίστε όλα αυτά που ακούτε, βλέπετε και αισθάνεσθε, χωρίς να τους αποδώσετε θετική ή αρνητική σημασία.

Απλώς ζήστε στη στιγμή.

4. Βρείτε το νόημα!

Ίσως η πιο σχετική ενότητα αυτού του άρθρου με την παγκόσμια πανδημία του κορονοϊού και της γενικής περιόδου αναταραχής που διανύουμε διεθνώς! Οικονομικά και πολιτικά σκάνδαλα, εγκλήματα ρατσισμού και κατάχρησης εξουσίας, αποκάλυψη συστημικής κακοποίησης, πολεμικές συγκρούσεις και ραγδαία περιβαλλοντική καταστροφή σε συνδυασμό με τους υψηλούς αριθμούς θανάτων και ασθενειών λόγω του κορονοϊού, τον μακροχρόνιο κοινωνικό μας εγκλεισμό και τον περιορισμό των άλλοτε δεδομένων καθημερινών δραστηριοτήτων, έχουν αναπόφευκτα προκαλέσει ένα γενικό αίσθημα φόβου, ανασφάλειας, θλίψης και συχνά ματαίωσης, γεννώντας σε πολλούς φιλοσοφικά και υπαρξιακά ερωτήματα.

Η αναζήτηση του νοήματος της ζωής είναι συνυφασμένη με την ανθρώπινη φύση, και, αν άλλοτε, οι γρήγοροι ρυθμοί της σύγχρονης καταναλωτικής μας ζωής, καλύπταν φιλοσοφικές αναζητήσεις, η έμφυτη ανάγκη μας για στοχασμό είναι, πλέον, όλο και πιο έντονη. Για να ζούμε ήρεμοι και ευτυχισμένοι, χρειαζόμαστε ένα αίσθημα σκοπού και κατεύθυνσης. Χρειαζόμαστε να ξέρουμε πως ό,τι κάνουμε, ακόμα και η ίδια η ύπαρξή μας, έχει κάποιο νόημα, μεγαλύτερο από εμάς. Αυτό μας βοηθάει να είμαστε πιο ανθεκτικοί στις δυσκολίες της ζωής και να βιώνουμε λιγότερα αρνητικά συναισθήματα.

Πώς λοιπόν μπορούμε να βρούμε το νόημα της ζωής; Πού πρέπει να ψάξουμε;

Το να δράσετε είναι, ως συνήθως, μια καλή αρχή. Συμμετέχετε σε κάποια δραστηριότητα δημιουργική ή κοινωνικά σημαντική, κάντε κάποιον εθελοντισμό, ή πολλές, μικρές πράξεις καλοσύνης (σημ.: δείτε παραπάνω την ενότητα της προσφοράς). Εστιάστε στο παρόν σας μέσω τεχνικών ενσυνειδητότητας, και αναλογιστείτε τις αρνητικές σας εμπειρίες και τι πήρατε από αυτές. Η πίστη, θρησκευτική ή πνευματική, είναι καταφύγιο και πηγή δύναμης και νοήματος για πολλούς. Συζητήστε με φίλους και γνωστούς, ανταλλάξτε απόψεις. Διαβάστε βιογραφίες και αυτοβιογραφίες ηγετικών μορφών. Τέλος, επιστρέψτε τη σκέψη σας στην ζωή σας και τις αξίες σας. Επικεντρωθείτε στην αυτογνωσία σας και αναλογιστείτε ποιες είναι οι προτεραιότητές σας, και τι είναι αυτά που έχετε για τα οποία νιώθετε ευγνωμοσύνη.

Αναστοχασμός: Τι σας δίνει περισσότερο νόημα στη ζωή σας; Τι σας κάνει να νιώθετε ευγνώμων; Τι σας γεμίζει πάθος και ενέργεια για ζωή; Ποιος χρειάζεται τη βοήθειά σας και ποιον χρειάζεστε εσείς;

5. Αθληθείτε!

Ότι η γυμναστική και η κίνηση απελευθερώνουν τα θετικά χημικά του εγκεφάλου και μας προκαλούν αισθήματα ευεξίας, δεν το ακούτε πρώτη φορά. Σίγουρα έχετε διαβάσει ή ακούσει κάπου πως η άθληση και ένας γενικότερα πιο υγιεινός τρόπος διατροφής, ύπνου και ζωής, έχει οφέλη όχι μόνο για τη σωματική αλλά και για την ψυχική σας υγεία, όπως μείωση του άγχους, μείωση της κατάθλιψης, βελτίωση της ικανοποίησης από την αυτό-εικόνα μας, μείωση αγχωδών διαταραχών υγείας, και άλλα. Φαντάζομαι πως θα συμφωνήσετε ότι, το να γνωρίζουμε πως η φυσική άσκηση μας κάνει καλό, δεν αρκεί πάντα για να μας κάνει να βγούμε για τρέξιμο.

Οι ζωές μας είναι πιο περίπλοκες από ποτέ και τα ποσοστά διαταραχών ψυχικής υγείας έχουν σταθερή ανοδική τάση. Συνυπολογίζοντας τον παράγοντα της πρόσφατης παγκόσμιας πανδημίας και τα περιοριστικά μέτρα που επέφερε και την εύκολη πρόσβαση σε καθιστικές μορφές διασκέδασης, είναι αναπόφευκτο πως πολλοί από εμάς έχουμε καταφύγει σε μια παθητική υπερκατανάλωση τηλεόρασης, περιήγησης στο διαδίκτυο και σε κοινωνικά μέσα δικτύωσης, και, στην καλύτερη των περιπτώσεων, στην ανάγνωση βιβλίων και στο ξεφύλλισμα περιοδικών. Για το καλό της προσωπικής μας ευτυχίας, αυτά πρέπει να περιοριστούν!

Ο άνθρωπος από τη φύση του είναι προορισμένος να κινείται. Πόση κίνηση, όμως, είναι αρκετή για να πετύχουμε τα επιθυμητά αποτελέσματα ευεξίας;

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας προτείνει πως ένας υγιής ενήλικας θα πρέπει να στοχεύει σε τουλάχιστον 150 λεπτά ήπιας άσκησης ή 75 λεπτά έντονης άσκησης την εβδομάδα. Παραδείγματα ήπιας άσκησης συμπεριλαμβάνουν το γρήγορο περπάτημα, το ποδήλατο και τον χορό. Παραδείγματα έντονης άσκησης συμπεριλαμβάνουν το τρέξιμο, την κολύμβηση και αθλήματα όπως το ποδόσφαιρο.

Αναστοχασμός: Κάντε μια λίστα με τις πιο συχνές δικαιολογίες που σας αποτρέπουν από την άθλησή σας. Έπειτα υποκριθείτε πως η λίστα είναι μιας καλής σας φίλης, και ο ρόλος σας είναι να βρείτε αντεπιχειρήματα και τρόπους να παρακάμψει αυτά τα εμπόδια. Για κάθε μία δικαιολογία, γράψτε τουλάχιστον δυο λύσεις.

6. Βγείτε στη φύση!

Ο σύγχρονος τρόπος ζωής έχει επιφέρει πολλά αρνητικά για τη φυσική και ψυχική μας υγεία, και κοινός παρονομαστής σε όλα είναι η αποστασιοποίησή μας από τη φύση, κάτι που ισχύει ακόμα περισσότερο στα μοντέρνα αστικά περιβάλλοντα. Πολλοί από μας που κατοικούν σε μεγάλα αστικά κέντρα, μπορεί να περάσουν μέρες ή και βδομάδες της ζωής τους χωρίς να βρεθούν σε ένα πάρκο, ένα δάσος, ένα βουνό ή τη θάλασσα. Το αντίκτυπο που αυτό έχει για τον οργανισμό μας είναι καταστροφικό.

Ο άνθρωπος είναι ζωντανός οργανισμός, και όπως όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί του πλανήτη μας, είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με το φυσικό του περιβάλλον. Έρευνες δείχνουν πως το να κοιτάμε δέντρα, ακόμα και αν αυτά είναι σε φωτογραφία, απελευθερώνουν θετικές ορμόνες στον εγκέφαλό μας. Το πράσινο χρώμα μας κάνει να αισθανόμαστε ευεξία. Οι ήχοι της φύσης μας χαλαρώνουν και μειώνουν τα επίπεδα άγχους μας. Το οξυγόνο του φρέσκου αέρα έχει οφέλη για τις σωματικές μας λειτουργίες. Το φως του ήλιου αυξάνει αυτόματα τα επίπεδα βιταμίνης D στον οργανισμό μας, η οποία με τη σειρά της αυξάνει τα θετικά χημικά του εγκεφάλου, κάνοντάς μας να νιώθουμε πιο χαρούμενοι. Είναι μάλιστα τόσο μεγάλη η επίδραση της φύσης στην ψυχολογία μας, που μια από τις πιο σύγχρονες μορφές ψυχοθεραπείας είναι η οικοθεραπεία (‘ecotherapy’), που λαμβάνει χώρα σε εξωτερικούς φυσικούς χώρους.

Δεν είναι ψευδαίσθηση πως όταν έχει ήλιο, αλλάζει η διάθεσή μας. Δεν είναι ‘στο μυαλό μας’ πως η βροχή και ο μουντός καιρός μας προκαλούν μελαγχολία και θλίψη. Δεν είναι ασήμαντη η αίσθηση χαράς και ευεξίας που νιώθουμε όταν καταφέρνουμε να κάνουμε ένα διάλειμμα από τη ζωή της πόλης και βρισκόμαστε για περίπατο στο βουνό ή για μπάνιο στη θάλασσα. Είναι απλή βιολογία και νευροψυχολογία. Το σώμα μας δε γνωρίζει από επιστήμες, αλλά γνωρίζει τι το κάνει να νιώθει ασφάλεια, χαρά και ηρεμία. Και αυτό είναι το να βρίσκεται κοντά στη φύση.

Αν λοιπόν είστε από τους προνομιούχους που ζούνε έξω από αστικά κέντρα και έχετε εύκολη πρόσβαση στην εξοχή, αφήστε τώρα τη συσκευή που διαβάζετε αυτό το άρθρο και βγείτε στον κήπο σας ή πάτε μια βόλτα στη φύση. Και αν η καθημερινότητά σας είναι εγκλωβισμένη σε διαμέρισμα, αρπάξτε τις μικρές ευκαιρίες για σύνδεση με το πράσινο και το μπλε (π.χ. εστιάστε στον ουρανό ή φυτέψτε λουλούδια στο μπαλκόνι σας), κάντε έναν καθημερινό περίπατο έστω και δέκα λεπτών στον ήλιο, φάτε το γεύμα σας στο μπαλκόνι, όταν ο καιρός το επιτρέπει, και προγραμματίστε, όσο το δυνατόν, συχνότερες εξορμήσεις στη φύση.

Αναστοχασμός: Πόσο χρόνο ξοδεύετε καθημερινά στη φύση ή στο φυσικό φως του ήλιου; Κάντε μια λίστα με 5 ρεαλιστικούς τρόπους που μπορείτε να αυξήσετε την επαφή σας με τη φύση.

Πώς σας φάνηκε αυτός ο οδηγός ευτυχίας; Ήταν αυτό που περιμένατε; Ίσως όχι, γιατί όταν σκεφτόμαστε την ευτυχία μας, συχνά εστιάζουμε σε μια παθητική κατάσταση απολαβών. Για να φτάσουμε ,όμως, εκεί, πρέπει να δράσουμε ενεργητικά, να βάλουμε τον εαυτό μας σε απαιτητικές διαδικασίες και να δεχτούμε προκλήσεις. Οι έρευνες δείχνουν πως είναι μέρος της ανθρώπινης φύσης να δίνουμε, να είμαστε σε επαφή με τους γύρω μας αλλά και με τη φύση, να ζούμε στη στιγμή, να κινούμαστε, και να έχουμε ένα σκοπό μεγαλύτερο από εμάς. Και είναι μέρος της ανθρώπινης φύσης, όταν τα κάνουμε όλα αυτά, να νιώθουμε καλά!

Βιβλιογραφία

Chekroud, S. et. al. (2018) Association between physical exercise and mental health in 1-2 million individuals in the USA between 2011 and 2015: a cross-sectional study. The Lancet Psychiatry 5 (9), 739-746.

Galante, J et al. (2021) Mindfulness-based programmes for mental health promotion in adults in non-clinical settings: A systematic review and meta-analysis of randomised controlled trials. PLOS Medicine.

Glaw et al. (2016) Meaning in life and meaning of life in mental health care: An integrative literature review. Issues Ment Health Nurs. 38 (3): 243-252.

Jeronymides-Norie, G. (2020) Mental Health Awareness Week: what’s kindness got to do with mental health? Κατεβάστε το εδώ: https://london.ac.uk/news-opinion/london-connection/feature/mhaw-whats-kindness-got-to-do-with-mental-health

Harvard Health Publishing (2021) Sour mood getting you down? Get back to nature. Κατεβάστε το εδώ: https://www.health.harvard.edu/mind-and-mood/sour-mood-getting-you-down-get-back-to-nature

Mathew White et al. (2019) Spending at least 120 minutes a week in nature is associated with good mental health and wellbeing. Scientific Reports. Κατεβάστε το εδώ: https://www.nature.com/articles/s41598-019-44097-3#citeas

Mental Health Foundation (2021) Thriving with nature. Κατεβάστε το εδώ: https://www.mentalhealth.org.uk/campaigns/thriving-with-nature/guide

Mind (2018) How can nature benefit my mental health? Κατεβάστε το εδώ: https://www.mind.org.uk/information-support/tips-for-everyday-living/nature-and-mental-health/how-nature-benefits-mental-health/

Mind (2019) Physical activity and your mental health. Κατεβάστε το εδώ: https://www.mind.org.uk/information-support/tips-for-everyday-living/physical-activity-and-your-mental-health/about-physical-activity/

NHS (2018) Mindfulness. Κατεβάστε το εδώ: https://www.nhs.uk/mental-health/self-help/tips-and-support/mindfulness/

Santini, Z.I., Koyanagi, A., Tyrovolas, S., & Haro, J.M. (2015). The association of relationship quality and social networks with depression, anxiety, and suicidal ideation among older married adults: Findings from a cross-sectional analysis of the Irish Longitudinal Study on Ageing (TILDA). Journal of Affective Disorders, 179, 134–141.

Steger, M. (2017). Meaning in Life and Wellbeing. In M. Slade, L. Oades, & A. Jarden (Eds.), Wellbeing, Recovery and Mental Health (pp. 75-85). Cambridge: Cambridge University Press.

Teo, A.R., Choi, H.J., & Valenstein, M. (2013). Social Relationships and Depression: Ten-Year Follow-Up from a Nationally Representative Study. PLOS One, 8(4).

Weir, K. (2020) Nurtured by nature. American Psychological Association. Κατεβάστε το εδώ: https://www.apa.org/monitor/2020/04/nurtured-nature

Weir, K. (2011) The exercise effect. American Psychological Association. Κατεβάστε το εδώ: https://www.apa.org/monitor/2011/12/exercise

World Health Organisation (2020) Physical activity. Κατεβάστε το εδώ: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/physical-activity

Υποσημείωση: Σε όλα τα άρθρα της ιστοσελίδας μου ακολουθούνται οι οδηγίες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (2018) και του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (2021) για ουδέτερη ως προς το φύλο γλώσσα. Αυτό σημαίνει πως, όπου είναι εφικτό, αποφεύγεται η αναφορά σε συγκεκριμένο φύλο και αντί για αυτό χρησιμοποιείται ο πληθυντικός, η παθητική φωνή ή ουδέτερα ουσιαστικά. Όταν δεν είναι δυνατή η αποφυγή αναφοράς φύλου, χρησιμοποιώ εναλλακτικά και με τυχαίο τρόπο τα δύο γραμματικά γένη.

Για περισσότερες πληροφορίες για τις οδηγίες αυτές δείτε εδώ:

https://www.europarl.europa.eu/cmsdata/187093/GNL_Guidelines_EL-original.pdf

https://www.un.org/en/gender-inclusive-language/guidelines.shtml